lp.

BIBLIA

FAKTY HISTORYCZNE i ODKRYCIA ARCHEOLOGICZNE

• Barbara Bell, amerykańska specjalistka od klimatu w starożytności w swojej pracy pt. "Climate and the History of Egypt: The Middle Kingdom" (1975, str. 223-269) wykazała, że pod koniec panowania XII dynastii (Amenemhat III lub nawet wcześniej) nastąpiła drastyczna zmiana klimatu przyczyniająca się do niestabilnych wylewów Nilu
• William Smith, egiptolog i historyk sztuki, w dziele "The Art and Architecture of Ancient Egypt" (1965, str. 103) opisał zaskakująco posępne twarze posągów Senusereta III i jego następcy Amenemhata III (schyłek XII dynastii) - absolutny fenomen i zagadka dla egiptologów
• za Senusereta II bądź Senusereta III (XII dynastia) rozpoczęto szereg prac melioracyjnych na olbrzymią skalę (w rejonie Al-Fajjum); działania te kontynuował Amenemhat III, za czasów którego powstał wielki kanał zwany do dziś Bahr Jusuf, tj. Kanał Józefa

• w kręgu egiptologów powszechnie znany jest fakt, iż za panowania Senusereta III (XII dynastia) przeprowadzono gruntowną reformę administracyjną kraju: odebrano władzę nomarchom (lokalnym możnowładcom) i wszystkie ministerstwa podporządkowano bezpośrednio wezyrowi

• w 1987 roku austriacki zespół pod kierownictwem prof. Manfreda Bietaka odkrył w Tall ad-Dab (semickie osiedle w biblijnej ziemi Goszen w delcie Nilu) pałac pochodzący z czasów XII dynastii, w którego ogrodzie odkryto niezwykle okazały grób (samej mumii już nie było) - na podstawie resztek posągu właściciela stwierdzono, iż był on - ponad wszelką wątpliwość - Azjatą

• analiza napisów pozostawionych przez fundatorów pomników w sanktuarium Ozyrysa w Abydos wykazała, że za panowania Senusereta III nastąpił nagły wzrost roli klas średnich: gwałtownie zwiększyła się liczba rzemieślników i handlarzy

• ok. 300 lat po Senuserecie III (XII dynastia) do władzy dochodzi nowa dynastia, XVIII, której rządy znaczą początek nowej ery w historii starożytnego Egiptu - okres Nowego Państwa trwający ok. 500 lat pod rządami XVIII, XIX i XX dynastii

• po długim okresie okupacji przez Hyksosów rejonów delty Nilu w Egipcie panują nastroje antysemickie; duch nacjonalizmu ogarnia cały naród z chwilą gdy pierwsi władcy XVIII dynastii przepędzają Hyksosów z kraju i rozpoczynają ekspansję terytorialną podbijając Kanaan, Syrię i Nubię; w Egipcie nastaje nowa era i nowy - pogardliwy - stosunek do Azjatów

• ok. 350 lat po Senuserecie III (XII dynastia) rządy w Egipcie obejmuje Totmes I (z XVIII dynastii), który służył jako żołnierz i jeden z dowódców armii Amenhotepa I (także XVIII dynastia). Totmes I, wojskowy na tronie faraona, kontynuował imperialistyczną politykę swoich poprzedników

• córka Totmesa I - Hatszepsut - sprawuje przez ok. 20 lat samodzielne rządy w Egipcie po śmierci swego poprzednika (także męża i brata) - Totmesa II. Istnieją wyraźne dowody na to, że pod jej panowaniem wiele osób z niższych sfer miało szansę wzbogacenia się i błyskotliwej kariery (np. Senmut). Po śmierci wszystkie jej podobizny zostały z niejasnych powodów zniszczone

• następca Hatszepsut, Totmes III, jest znany jako jeden z najdłużej panujących władców starożytnego Egiptu (54 lata). Po śmierci Hatszepsut sprawował samodzielne rządy przez 32 lata. Dzięki swym kampaniom wojskowym doprowadził kraj do szczytu potęgi militarnej i politycznej

• ok. 430 lat po Senuserecie III (XII dyn.) umiera syn Totmesa III, Amenhotep II. Znany jest on jako najtwardszy i najsilniejszy władca starożytnego Egiptu. Za jego czasów kraj ten był największą potęgą militarną ówczesnego świata. Na jego mumii odkryto ślady nieznanej choroby skóry (dokuczliwa choroba skóry była jedną z biblijnych plag - Exodus 9:8-12)

• na podstawie tzw. "Steli Snu" Totmesa IV egiptolodzy stwierdzili, iż pierworodny syn Amenhotepa II zmarł przedwcześnie z nieznanych powodów; plagi egipskie wymienione są także w tzw. Papirusie Ipuwera

• począwszy od 1978 roku w wodach Zatoki Akaba (Morze Czerwone) niedaleko olbrzymiej plaży w Nuweiba amerykański badacz Ronald Wyatt oraz inni znaleźli i sfotografowali szczątki rydwanów (gł. piasty i całe koła), z których część wyłowiono z dna zatoki. Datuje się je na okres +/- Totmesa IV

• wraz ze śmiercią Amenhotepa II nastąpił drastyczny upadek militarnego znaczenia Egiptu: 3 kolejnych królów panujących po Amenhotepie II � Totmes IV, Amenhotep III, Amenhotep IV Echnaton - prowadziło politykę pokojową (małżeństwa faraonów zawarte z córkami królów Mitanni i Hetytów)

• po śmierci Amenhotepa II Egipcjanie zaczynają mieć wątpliwości co do swoich bogów; za Totmesa IV zaczyna się kult Atona (hebr. Adon=Pan), którego Amenhotep IV Echnaton ustanawia jedynym bogiem Egiptu wprowadzając reformę religijną i kult monoteistyczny w całym kraju

• 40 lat po śmierci Amenhotepa II w Egipcie panował Amenhotep III. Wykopaliska Johna Garstanga na cmentarzysku w Jerychu wykazały, że to właśnie za jego rządów zdobyto miasto

• ok. 65 lat po śmierci Amenhotepa II, gdy w kraju rządził Amenhotep IV do Egiptu zaczynają masowo napływać listy od królów kananejskich proszących o pomoc militarną przeciwko Habiru, którzy zdobywali palestyńskie miasta jedno po drugim (większość uczonych uważa, że nazwa Hebrajczycy pochodzi właśnie od określenia Habiru); listy te to część korespondencji amarneńskiej