Azazel - kozioł ofiarny

W ostatniej ceremonii Dnia Pojednania, po symbolicznym oczyszczeniu świątyni izraelskiej krwią kozła dla Jahwe, arcykapłan wychodził ze świątyni i wówczas dopiero przychodziła kolej na kozła dla Azazela. Kapłan przenosił na niego symbolicznie, poprzez nałożenie rąk, zapis odpuszczonych grzechów (Kpł.16:21).

Człowiek, który przejmował kozła od arcykapłana wyprowadzał go na pustkowie. Początkowo kozła dla Azazela nie zabijano, lecz pozostawiano na pustyni, gdzie sam ginął (Kpł.16:22). Później, z obawy, aby kozioł nie zabłąkał się na zamieszkałe tereny, co byłoby złym omenem, człowiek, który go wyprowadzał strącał kozła ze skały.

Kim był Azazel? Słowo to w języku hebrajskim znaczyło między innymi: demoniczną istotę, pustynne miejsce zniszczenia i śmierci, a także oddawało ideę usuwania czy eliminacji. Większość biblistów uważa, że Azazel jest epitetem istoty demonicznej. ⁽¹⁾ Azazel byłby więc przeciwnikiem Mesjasza, dlatego w ceremoniach Dnia Pojednania kozioł dla Azazela skontrastowany jest z kozłem dla Pana, który reprezentował Chrystusa. Pogląd ten ma za sobą wiele argumentów. Oto niektóre z nich:

• Paralela między kozłem dla Jahwe a kozłem dla Azazela, sugeruje istotę podobną do Jahwe, a więc osobową i nadprzyrodzoną, ale przeciwną Bogu. ⁽²⁾

• Kozioł dla Azazela uważany był za tak nieczystego, że ten, który go prowadził przed powrotem musiał obmyć ciało i szaty (Kpł.16:26).

• Biblia kojarzy z demonami bezwodne miejsca, na jakie tego kozła wyprowadzano (Iz.13:21-22; 31:11-15; Mt.12:43).

• Księga Kapłańska także wskazuje na związek kozła z demonami. W następnym rozdziale po opisie Dnia Pojednania jest przestroga przed "cudzołóstwem z demonami" (składanie im ofiar), w której kozły są eufemizmem dla demonów (Kpł.17:7).

• Wiele starożytnych kultur utożsamia kozła z diabłem, np. satyr, faun czy grecki bożek Pan. Rogata głowa kozła (często na tle pentagramu) do dziś stanowi w czarnoksięstwie i satanizmie symbol samego Szatana.

• W Ewangeliach naśladowcy diabła ukazani są jako kozły, podczas gdy zwolennicy Chrystusa jako owce (Mt.25:32). Co ciekawe, w podobny sposób jak w tej przypowieści Jezusa, ukazani są w dawnej literaturze żydowskiej ludzie w dniu sądu: po jednej stronie sprawiedliwi, a po drugiej nieprawi; nieprawi są ukazani jako "ludzie Azazela". ⁽³⁾

• Słowo azazel etymologicznie wywodzi się zapewne z hebrajskiego zz-l, które oznacza złowrogiego i niepohamowanego boga, jakim Biblia ukazuje Szatana (2Kor.4:4). Imię Zazal występuje w starożytnych pismach żydowskich jako uosobienie zła, nieczystości i zwiedzenia. ⁽⁴⁾

• W starożytnej literaturze judaistycznej Azazel to istota diaboliczna; ⁽⁵⁾ demon, który przyniósł ludzkoci narzędzia wojny; ⁽⁶⁾ "nauczył mieszkańców ziemi wszelkiej nieprawoci"; ⁽⁷⁾ zły duch, który kusi sprawiedliwych. ⁽⁸⁾

• Pisma żydowskie mówią, że Azazel był w ogrodzie Eden, ⁽⁹⁾ jako wąż, który zwiódł Adama i Ewę, ⁽¹⁰⁾a "cała ziemia została zrujnowana przez nauki i dzieła Azazela, a wina za wszystkie grzechy spoczywa na nim" ⁽¹¹⁾. Wzmiankowane są okowy, w które zostanie zakuty Azazel, po czym będzie ze swoimi demonami wrzucony do jeziora ognia. ⁽¹²⁾ Azazel będzie "związany w pustynnej otchłani, na dzień wielkiego sądu", kiedy "zostanie wrzucony do ognia". ⁽¹³⁾ Spotka go ten sam los, co władców ziemi i możnych, którzy będą wrzuceni do "głębokiej doliny z płonącym ogniem" ⁽¹⁴⁾. W taki sam sposób Apokalipsa ukazuje los diabła w czasie milenium, jako skutego i pozostawionego na bezludnej ziemi (Ap.20:1-3.10), po czym wrzuconego do jeziora ognia wraz z tymi, których zwiódł (Ap.20:10-15).

• Apostoł Jan nawiązał w 20 rozdziale Apokalipsy, zarówno językiem, jak i symboliką do ceremonii usunięcia grzechów w Dniu Pojednania (Kpł.16:21), identyfikując kozła dla Azazela z diabłem.

Czy kozioł dla Azazela odgrywał jaką zbawczą rolę? Niektórzy tak przypuszczają, ze względu na to, że kozioł ten niósł na sobie zapis grzechów ludu Bożego. Czy kozioł dla Azazela mógł reprezentować Chrystusa, tak jak kozioł dla Jahwe?

• Nie, gdyż w przeciwieństwie do kozła dla Jahwe i każdej ofiary jaką składano w świątyni, krew drugiego kozła nie była przelewana, zaś zgodnie z Biblią "bez rozlania krwi nie ma odpuszczenia" (Hbr.9:22). Kozioł, którego krew nie była przelewana nie mógł reprezentować ofiary Chrystusa.

• Nie, gdyż kozioł dla Azazela nie miał żadnego udziału w dziele pojednania. I nie mógł mieć, gdyż złożenie zapisu grzechów na kozła i usunięcie go na pustynię, zaczynało się dopiero, kiedy świątynia była już oczyszczona z grzechów krwią kozła dla Pana (Kpł.16:20), który reprezentował ofiarę Mesjasza. ⁽¹⁵⁾

• Nie, gdyż usunięcie kozła dla Azazela nie symbolizowało dzieła pojednania, lecz ostatnią fazę sądu Bożego: wykonanie wyroku, a więc - eliminację grzechu i diabła, który był jego źródłem. ⁽¹⁶⁾

Azazel (Szatan) w Dniu Pojednania nie otrzymał też w koźle żadnej ofiary czy modlitwy. Zbawcze dzieło Mesjasza, którego krew miała oczyścić lud Boży symbolizował kozioł dla Jahwe. Kozioł dla Azazela zapowiadał jedynie los, jaki przypadnie tym, których reprezentował, a więc Szatanowi i jego aniołom.

Słowo szatan znaczy w języku hebrajskim "oskarżyciel". W takiej roli wielokrotnie ukazuje go Biblia (Za.3:1-2; Hi.1-2; Ap.12:10). Śmierć reprezentującego go kozła była przykładem starożytnego prawa odwetu (łac. lex talionis), które skazywało na los, jaki ktoś zamyślał wyrządzić bliźniemu swoim fałszywym oskarżeniem (Pwt.19). Szatan otrzyma karę należną fałszywemu oskarżycielowi. Do czego podjudzał i o co potem oskarżał, spadnie na jego głowę. Tak było z zapisem wyznanych grzechów, które arcykapłan wynosił ze świątyni i kładł na głowę kozła dla Azazela.

Udziałem kozła dla Azazela była śmierć na miejscu bezludnym i pustynnym, które Septuaginta oraz Nowy Testament oddają słowem abyssos (Ap.20:1-10). W Apokalipsie oznacza ono miejsce wygnania Szatana, zanim zostanie on unicestwiony w jeziorze ognia, zwanym gehenną (Mt.25:41; Ap.20:14-15).

Dzień Pojednania ilustrował końcową fazę służby Mesjasza w świątyni niebiańskiej, związaną z usunięciem zapisu przebaczonych grzechów oraz złożeniem ich konsekwencji, zgodnie z lex talionis (prawem odwetu) na ich przyczynie i fałszywym oskarżycielu - Szatanie. Wykonanie tego wyroku opisuje 20 rozdział Apokalipsy. Dopiero, kiedy rozumiemy ceremonie związane z kozłem dla Azazela możemy w pełni rozumieć o czym mówi ten końcowy rozdział Apokalipsy.

Przypisy:

1. Zob. The Anchor Bible Dictionary, t. 1, s.v. "Azazel", s. 536.

2. J. H. Walton, V. H. Matthews, M.. W. Chavales, The IVP Bible Bacgrund Commentary, Downers Grove: InterVarsity, 2000, s. 131.

3. Apokalipsa Abrahama, 22:5-7.

4. Ibid., 13:7-11.

5. Np. Apokalipsa Abrahama, 13:6-14; 14:4-6; 20:5-7; 22:5; 23:11; 29:6-7; 31:5; 1 Księga Enocha, 54:5-6; 55:4; 69:2.

6. 1 Księga Enocha, 8:1-3.

7. Ibid., 9:6.

8. Apokalipsa Abrahama, 13:7-15.

9. Ibid., 22:9-10.

10. Ibid., 23:3-12.

11. 1 Księga Enocha, 10:8.

12. Ibid., 54:2-5.

13. 1 Księga Enocha, 10:4-6.

14. Ibid., 54:2-5.

15. Apostoł Paweł napisał o Mesjaszu: "Jego to ustanowił Bóg narzędziem przebłagania przez wiarę mocą Jego krwi" (Rz.3:25); "W Nim mamy odkupienie przez Jego krew - odpuszczenie występków, według bogactwa Jego łaski" (Ef.1:7).

16. Księga Kapłańska dostarcza przykładu podobnego transferu grzechów na winowajcę (a nie na ofiarę), jak w Dniu Pojednania (Kpł.24:13-14).