Heretyk - słowo niewygodne

"Zburzono wielką liczbę kościołów naszych, zborów i domów modlitwy, a gwałtom towarzyszyły rabunki, rozlew krwi, morderstwa i wszelkie okrucieństwa; a to wszystko wykonywano z niesłychaną radością i bez litości tak nad żywymi, jak i nad umarłymi (...). Duchowieństwo nasze: proboszcze kapelani, nauczyciele i kaznodzieje prześladowane jest za przywiązanie do naszego wyznania i bywa przedmiotem zniewag, potwarzy i napaści we własnych swoich domach, z których ich wyrzucają, zabierając mienie. Pozbawiają ich spadków, chwytają na gościńcach i w miastach należących do dóbr koronnych, trzymają w ścisłym wiezieniu, biją, mordują i topią (...) napadają na nas gwałtownie w swych kazaniach, wskazując na rozmaite sposoby zniszczenia nas, a lud podżegają przeciwko nam obietnica błogosławieństwa" .

Tak skarżyli się w swych pismach prześladowani polscy protestanci z XVI w. Te tragiczne i nie odosobnione przypadki były pokłosiem rozpętanej już znacznie wcześniej antyheretyckiej nagonki, o której czytamy już u Długosza w Dziejach Polski. Długosz dosłownie przytacza list papieski z 1429 roku. W liście tym papież zaklina Jagiełłę na litość i miłosierdzie Chrystusa, by gorliwie i z ochoczym sercem podjął się obrony świętej sprawy przeciw heretykom, celem ich nawrócenia w pokoju albo ukrócenia siłą po nieprzyjacielski. "A jeśliby trwali - pisze papież - upornie przy swoich błędach, nadajemy ci wolność i władzę napadania zbrojno w Naszym i Kościoła imieniu na ich miasta , miasteczka, wsie i włości, zabierania ich w niewolę i wedle brzmienia ustaw kanonicznych prześladowania aż do zagłady (...).W każdej sprawie gdzie idzie o utrzymanie wiary świętej, godzi się i należy owszem działać i występować nie tylko przeciw umowom i obietnicom, ale nawet przeciw prawom przyrodzonym, krewnemu, bratu, ojcu i synowi, ani nie można nazywać zbrodnią, cokolwiek podjęte jest w obronie wiary katolickiej"

Według współczesnej słownikowej definicji "herezja" to pogląd religijny sprzeczny z dogmatami religii panującej, zwykle katolicyzmu, lub odstępstwo od powszechnie panującego poglądu; "heretyk" zaś, to wyznawca takich poglądów. Słownik wyjaśnia dalej, iż dawniej była to nazwa używana przez katolików na określenie protestantów.

To zastanawiające, dlaczego dziś nie słychać już nic o herezjach i heretykach? Czyżby ich już nie było? Może już nikt nie protestuje? Może już nikt nie ma odmiennych poglądów? A może kościołowi powszechnemu już nie zależy na czystości wiary, więc już nie walczy z heretykami? Ani jedno, ani drugie. Nastąpiła zmiana słownictwa: słowo "herezja", zastąpiono "sektą", a "heretyka" - "sekciarzem". Zmieniono również formy walki z herezjami, a właściwie sektami - z brutalnych i okrutnych, nie liczących się z ludzkim życiem, właściwych duchowi średniowiecza, na bardziej subtelne, nowoczesne, można by rzec "w białych rękawiczkach" i to najczęściej na cudzych rękach. Dziś służą temu celowi m.in. posłuszne Kościołowi powszechnemu media oraz niestety przedstawiciele władzy - posłowie, urzędnicy, radni - spłacający polityczne długi wdzięczności za poparcie Kościoła wyrażone wobec nich w ramach kampanii wyborczych.

Słowa "herezja" i "heretyk" stały się dziś niewygodne, nazbyt kojarzą się z historycznie nietolerancyjną postawą kościoła powszechnego, z inkwizycją, stosami, wojnami religijnymi, z tym wszystkim za co dziś się przeprasza, co eufemistycznie określa się "błędami ludzi Kościoła". Nie pasuje też do ekumenicznej fasady tego Kościoła. Dziś dużo wygodniejsze jest używanie pojęć "sekta" i "sekciarz", którym w ostatnich latach nadano wybitnie pejoratywne znaczenia. Już samo użycie tych pojęć wobec swych ideologicznych konkurentów - czytaj: innych kościołów i związków wyznaniowych - stawia ich na starcie w bardzo niekorzystnej pozycji wobec społeczeństwa, któremu wmówiono, że sekty są jedynie destruktywne i społecznie niebezpieczne.

Zasugerowanie więc jakiemuś związkowi wyznaniowemu sekciarskich konotacji przenosi automatycznie konflikt z poziomu dyskursu teologicznego pomiędzy dwoma równoprawnymi wyznaniami, na poziom konfliktu jednego z tych wyznań - zwykle tego mniejszego - ze społeczeństwem i państwem stojącym na straży społecznego bezpieczeństwa. Tym samym taki związek wyznaniowy spychany jest automatycznie na margines społeczny, jako element niepewny i podejrzany - bo "sekciarski"! Bardzo przypomina to pewną nieuczciwą praktykę dyskusyjną, gdy nie mając już argumentów dotyczących przedmiotu sporu, a chcąc za wszelką cenę wygrać, porzuca się dalsze argumentowanie, a rozpoczyna atakowanie osoby przeciwnika i to w sposób obraźliwy, i krzywdzący.

Biorąc pod uwagę dzisiejsze pejoratywne rozumienie słowa sekta i - wmówione społeczeństwu - negatywne nastawienie i strach przed sektami, nie trzeba już dziś silić się na teologiczną dyskusję z heretykami, wystarczy, że odpowiednio głośno i publicznie nazwie się ich sektą, a wtedy to już jej zmartwienie, jak się z tego wytłumaczy społeczeństwu i władzy, która weźmie taki związek wyznaniowy pod szczególną obserwację (w naszym kraju został właśnie w tym celu powołany specjalny wydział w ramach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji - Wydział ds. Sekt). Takie małe wyznanie najczęściej nawet nie ma możliwości skutecznie się bronić, nie ma bowiem szans na szerokie zaistnienie w mediach i prostowanie przekłamań na swój temat.

Szczególną rolę w orzekaniu, co jest, a co nie jest sekciarskie, odgrywają powstające jak grzyby po deszczu dominikańskie ośrodki informacji o nowych ruchach religijnych i sektach, tzw. "infosekty". Z ich doradztwa w tej dziedzinie, jako pozarządowych "niezależnych" organizacji, obficie korzystają przedstawiciele władz, zwłaszcza samorządowych, ale też policja i kuratoria oświaty i wychowania. Nie trzeba być specjalnie wykształconym, aby się domyślić, jak bardzo "obiektywne" jest owo doradztwo. Ich działalność przybiera raczej wszelkie znamiona walki konkurencyjnej z niekatolickimi wyznaniami na rynku dusz. Powstaje też przy tym wiele innych pytań, m.in.: kto finansuje owe ośrodki dez-informacji i wydawane przez nie pisma? Są dowody, że pieniądze na tę działalność pochodzą ze środków publicznych. Można tylko przypuszczać, że hojność decydentów jest w tych przypadkach wprost proporcjonalna do wspomnianych już długów wdzięczności. A że przy okazji narusza się art. 25 Konstytucji RP nakazujący władzom publicznym zachowanie bezstronności w sprawach wyznaniowych - o tym się już żaden dziennikarz nawet niezależnych mediów nie zająknie. A jakaż to bezstronność, jeśli z pieniędzy publicznych finansuje się, choćby w części, działalność katolickich ośrodków informacji o sektach, które tak naprawdę realizują własny kościelny program walki z herezjami.

W świetle rozpętanej nagonki antysekciarskiej oraz ostatnich posunięć władz, m.in. powołania do życia wspomnianego już Wydziału ds. Sekt przy MSWiA, sytuacja małych kościołów i związków wyznaniowych jest nie do pozazdroszczenia. Dosłownie na każdym kroku zmuszone są do udowadniania, że nie są wielbłądem. Ich sytuacja przypomina proces Pana Jezusa. Gdy już jego przeciwnikom zabrakło teologicznych argumentów, sięgnęli po fałszywe świadectwa i dezinformację, stawiając Jezusowi zarzuty polityczne i tym samym sprawiając wrażenie, że jest w konflikcie z władzą świecką, przez którą też faktycznie wyrok został wykonany, choć jego inspiratorami byli ówcześni religijni przywódcy narodu żydowskiego.

Antysekciarskość w mediach w ostatniej dekadzie stała się tematem numer jeden. Jest tak modna, że nawet popularne pisma kobiece co kawałek biją na alarm, co nie przeszkadza mi jednocześnie promować swobody seksualnej i tolerancji wobec wszelkich odmienności (choć w ich wydaniu słowo "wszelkich" dotyczy raczej sfery seksualnej niż religijnej). Tytuły prasowe i programów radiowo- telewizyjnych w rodzaju "Demon sekt", "Inwazja sekt", "Sekta młodej śmierci" itp., nagminne utożsamianie niekatolickich kościołów i związków wyznaniowych z sektami, a sekt z satanistami (choćby przez sąsiedztwo tytułów) - rozbudzają wyobraźnię czytelników oraz budują atmosferę powszechnego strachu przed sektami, jako wrogami publicznymi numer jeden.

Najnowszym skutkiem tego typu działań jest sierpniowa brutalna napaść na krakowskich buddystów połączona z celowym zdemolowaniem ich ośrodka kultu. I trudno to określić, jako li tylko chuligański wybryk, gdyż ten oznacza działanie bez powodu lub z oczywiście błahego powodu. Jeśli jednak była to już któraś z kolei napaść na buddystów krakowskich, to nie można już mówić o działaniu bez powodu.

Sprawcy mieli określony cel - chcieli sprofanować sekciarską świątynię. Być może już niedługo usłyszymy o kolejnych profanacjach, jako żywo przypominających średniowieczne tumulty i niszczenie obcych domów modlitwy. Tym samym sprawdzi się stare polskie przysłowie: "Nie ma dymu bez ognia".

W efekcie kilkuletniej nagonki medialnej rozróżnienia na sekty konstruktywne i destruktywne mają już tylko znaczenie dla uczonych teologów, natomiast dla przeciętnego "Polaka-katolika" sekta konwencjonalna, czy destruktywna, to po prostu zwykła obrzydliwa SEKTA, z którą najlepiej nie mieć nic wspólnego, bo pierze mózgi, ma niewyżytego seksualnie guru i podczas czarnych mszy morduje młodych ludzi. Przez tę antysekciarską nagonkę wywiera się na państwo presję w kierunku wprowadzenia regulacji prawnych ograniczających i kontrolujących działalność sekt. Należy jednak z całą mocą podkreślić, że choć pewne zachowania członków niektórych grup mogą wydawać się groźne, to przymus państwowy nie może ingerować dopóty, dopóki nie zostaną wyczerpane znamiona konkretnego przestępstwa, którego można dowieść i na tej podstawie skazać konkretnego przestępcę - i nie za to, ze jest członkiem tej czy innej sekty, ale dlatego, że popełnił przestępstwo. Być może obecne prawo nie jest doskonałe, ale należy się strzec przed wprowadzaniem regulacji, które w ukryty sposób odbierałyby lub znacznie ograniczały konstytucyjne gwarancje wolności sumienia i wyznania.

Przypomnijmy sobie Chrystusowy zarzut postawiony faryzeuszom, że sprytnie omijają przykazanie "czcij ojca i matkę..." poprzez wprowadzenie i praktykowanie talmudycznych przepisów dotyczących składania darów w świątyni (por. Mar. 7, 8-13). Konstytucja gwarantuje nie tylko wiarę "w co się chce", ale i prawo "głoszenia swoich poglądów, jak się chce", o ile nie narusza się prawa. A właśnie tego chce się zabronić kościołom nietradycyjnym, chce się im zamknąć usta zarzutem sekciarstwa. Nikt nie neguje obecności nadużyć, czy nieetycznych zachowań występujących w niektórych "sektach" (choć nie są one obce również tradycyjnym i dużym kościołom), jednak nie każde nieetyczne zachowanie jest przestępstwem (np. Kłamstwo, cudzołóstwo itp.) i nie można uogólniać i wykorzystywać te zjawiska do wywierania presji na Państwo w kierunku wprowadzania restrykcyjnego wobec wszystkich sekt ustawodawstwa. Nawet jeśli restrykcje kierowałyby swe ostrze wobec li tylko sekt destrukcyjnych, to kto będzie to oceniał? Urzędnik? Być może, ale zapewne po przeszkoleniu przez dominikański ośrodek informacji.

Czasem się zastanawiam, czy cała ta nagonka medialna sama w sobie nie jest nie jest jakąś jedną wielka sekciarska psychomanipulacją, powszechnym praniem mózgów, mającym uodpornić ludzi na wszystko, co nie "nasze". Zastanawiam się co stanie się z człowiekiem tak wyedukowanym, poinformowanym, ostrzeżonym - któremu ktoś kiedyś zaproponuje wspólne czytanie Słowa Bożego i pójście za Chrystusem. Czy aby nie odwróci się przerażony i nie ucieknie, a może rzuci kamieniem? Podsumowując, czy istnieją dziś herezje i heretycy? Tak. Czy nadal się z nimi walczy? Tak. Tyle że innymi choć równie skutecznymi sposobami.

Andrzej Siciński

Artykuł pochodzi z miesięczniaka "Znaki Czasu" nr 9/2000, publikacja na WWW za zgodą autora.