Biblia Brzeska - wznowienie po ponad 400 latach

Pismo Święte na język polski było tłumaczone wielokrotnie, fragmentami i w całości. Początkowo były to wtórne tłumaczenia oparte na łacińskiej Wulgacie. Pierwsze pełne przekłady zostały sporządzone pod koniec XIV i w pierwszej połowie XV w. dla żon króla Władysława Jagiełły - królowych Jadwigi oraz Zofii. Jednakże po raz pierwszy w całości Biblia została przetłumaczona na język polski z języków oryginalnych w XVI w. Jest to tzw. Biblia Brzeska, albo Radziwiłłowska, zwana też czasami Pińczowską, która teraz, po ponad 400 latach znowu może trafić do rąk czytelników.

Rozwój reformacji na ziemiach polskich w XVI w. zaowocował m.in. pracami nad przekładem Pisma Św. W 1557 r. ewangelicki synod małopolski we Włodzisławiu powołał komisję, której zadaniem było przygotowanie wydania całej Biblii w języku polskim. Synod w Pińczowie w 1559 r. wyznaczył zespół tłumaczy w składzie m.in. Jan Łaski, Grzegorz Orszacki, Franciszek Stankar, Piotr Stratorius, Andrzej Trzecieski, Jakub Lubelczyk. W maju 1560 r. książę Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, zwany Czarnym (stryjeczny brat Barbary Radziwiłłówny) zdecydował się sfinansować wszystkie wydatki związane z tłumaczeniem i wydaniem Biblii, co wyniosło 3000 czerwonych złotych.

Biblia, zwana od miejsca tłumaczenia - Pińczowską, bądź od nazwiska fundatora - Radziwiłłowską, w końcu od miejsca wydania - Brzeską, wyszła z drukarni 4 września 1563 roku i została dedykowana królowi Zygmuntowi Augustowi. Nakład wyniósł prawdopodobnie 500 egzemplarzy.

Niestety syn fundatora wydania Biblii, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł zwany "Sierotką", po przejściu na katolicyzm, postanowił odkupić wszystkie dostępne egzemplarze tego dzieła, a także inne druki ewangelickie. Wydał na ten cel ogromną sumę 5000 czerwonych złotych. Zgromadzone w ten sposób biblie i inne pozycje kazał publicznie spalić na stosie na wileńskim rynku. Kontrreformacja i Jezuici dokończyli dzieła zniszczenia. Z pierwszego wydania Biblii Brzeskiej pozostały nieliczne egzemplarze (szacuje się, że niewiele ponad 20 sztuk), które z reguły znajdują się w muzeach, bądź bibliotekach kilku uniwersytetów.

Biblia Brzeska oceniana jest jako dzieło wybitne, nie tylko dla faktu iż stanowi pierwszy przekład Biblii na język polski z języków oryginalnych i że jest to przekład wierny treści oryginału, ale także dla pięknego języka staropolskiego i oprawy graficznej.

Wydanie Biblii Brzeskiej, a później (w 1570 r. - Nowy Testament, w 1572 r. - cała biblia) Biblii Nieświeskiej, przełożonej przez Szymona Budnego spowodowało, że Jakub Wujek podjął z inicjatywy Towarzystwa Jezusowego prace nad przekładem Pisma Świętego, które w całości zostało wydane w 1599 r. Jednak tłumaczenie to zostało wykonane z łacińskiego tekstu Wulgaty.

W roku 1632 wydano tzw. Biblię Gdańską, która stanowi drugi po Biblii Brzeskiej ewangelicki przekład Pisma Świętego na język polski. Tłumaczenie to jeszcze do niedawna będące w najpowszechniejszym użyciu wśród polskich protestantów, jest wypierane przez współczesne przekłady, które przemawiają bardziej zrozumiałym, ale niekoniecznie piękniejszym językiem.

Być może fakt wydania Biblii Gdańskiej zaważył na tym, że Biblia Brzeska została zapomniana i nikt nie podejmował się jej wznowienia. Obecnie dobiegają końca prace zmierzające do przywrócenia Biblii Brzeskiej dla szerszego grona zainteresowanych. Grupa osób podjęła się bezinteresownie pracy polegającej na przepisywaniu tekstu z fotokopii oryginału Biblii Brzeskiej z 1563 r. Praca ta cechuje się pewną dozą trudności, gdyż poza koniecznością poznania zasad pisowni i słownictwa staropolskiego, wymaga także zaznajomienia się z gotyckim krojem czcionek.

Nowy Testament został już przepisany i dzięki tej pracy, możliwym stało się w ostatnich tygodniach jego wydanie w formie książkowej. Poza tym tekst dostępny jest w internecie m.in. pod adresem: http://www.biblia.net.pl//bb/brzeska.htm. Prace nad przepisaniem Starego Testamentu są już w ostatniej fazie i zostaną sfinalizowane przed końcem roku.

Daniel K. Skwarek

Biblia Brzeska - wznowienie po ponad 400 latach.